Γιατί ενοχλούμαστε όταν στριμωχνόμαστε στο λεωφορείο, όταν γινόμαστε «σαρδέλες» στην ουρά για την έκδοση ενός εισιτηρίου, ή όταν ο διπλανός μας στον κινηματογράφο μας ακουμπά στιγμιαία;
Σε αυτές τις δυσάρεστες καταστάσεις αισθανόμαστε να παραβιάζεται ο προσωπικός μας χώρος, δηλαδή αυτός ο ασαφής χώρος γύρω από το σώμα μας, ο οποίος ταυτίζεται με το προσωπικό μας «άβατον».
Νευροεπιστήμονες του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνιας (Caltech) εντόπισαν επακριβώς την περιοχή του εγκεφάλου που γεννά αυτό το χαρακτηριστικό αίσθημα δυσαρέσκειας που αισθανόμαστε όταν κάποιος εισβάλλει «παράνομα» στον κυριολεκτικά ιδιωτικό μας χώρο. Πρόκειται για την αμυγδαλή, η οποία βρίσκεται στο βάθος του εγκεφάλου, ανάμεσα στους κροταφικούς λοβούς. Στην πραγματικότητα ήταν ήδη γνωστό ότι η αμυγδαλή είναι ένα σύνολο από νευρικούς πυρήνες που συντονίζουν τις αυτόνομες και ενδοκρινικές αποκρίσεις, ελέγχοντας έτσι τις αρνητικές κυρίως συγκινησιακές αντιδράσεις του οργανισμού, όπως φόβος, έλλειψη εμπιστοσύνης.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η περιοχή αυτή ευθύνεται και για την οριοθέτηση του προσωπικού χώρου μελετώντας μια σπάνια περίπτωση ασθενούς που παρουσίαζε εκτεταμένη εγκεφαλική βλάβη στην αμυγδαλή.
Σε προηγούμενες μελέτες τους οι ερευνητές είχαν διαπιστώσει ότι η ίδια ασθενής, μια γυναίκα 42 ετών, αδυνατούσε να αναγνωρίσει τις εκφράσεις φόβου στο πρόσωπο των άλλων και ήταν τελείως ανίκανη να κρίνει αν ένα άτομο είναι άξιο εμπιστοσύνης ή όχι. Εν συνεχεία όμως παρατήρησαν ότι η γυναίκα είχε την τάση να πλησιάζει υπερβολικά τους άλλους, σε σημείο ώστε να «παραβιάζει» τον ζωτικό τους χώρο.
Σκέφθηκαν λοιπόν ένα απλό πείραμα, προκειμένου να μετρήσουν την αίσθηση του προσωπικού χώρου της γυναίκας αυτής και να τη συγκρίνουν με αυτήν είκοσι υγιών ατόμων, διαφορετικού φύλου, ηλικίας, μόρφωσης και εθνότητας. Τους ζήτησαν να ξεκινήσουν από μια συγκεκριμένη απόσταση να περπατούν προς το μέρος ενός ερευνητή και να σταθούν απέναντί του όταν απέχουν από αυτόν τόσο ώστε να μην νιώθουν άβολα. Κατά μέσο όρο τα υγιή άτομα σταματούσαν σε απόσταση 64 εκατοστών από τον ερευνητή, ενώ η γυναίκα άφηνε μόνο μια απόσταση 34 εκατοστών, και αυτό το έκανε με όλους ανεξαιρέτως τους ερευνητές, ανεξάρτητα από το πόσο καλά τους γνώριζε.
Επιπλέον οι ερευνητές, με επικεφαλής τους Ralph Adolphs και Daniel Ρ. Kennedy, μελέτησαν με την απεικονιστική τεχνική του λειτουργικού μαγνητικού συντονισμού (fMRI) την ενεργοποίηση της αμυγδαλής στον εγκέφαλο μιας άλλης ομάδας εθελοντών, στους οποίους έλεγαν είτε ότι ένας ερευνητής ήταν πολύ κοντά ή πολύ μακριά τους, χωρίς εκείνοι να τον βλέπουν, να τον ακούν ή να τον αισθάνονται με κάποιο άλλο τρόπο. Το πείραμα αυτό έδειξε ότι η ιδέα και μόνο ότι κάποιος ήταν αρκετά κοντά έκανε την αμυγδαλή των εθελοντών να ενεργοποιείται.
Βέβαια, όπως σημειώνουν οι ερευνητές, η έννοια του προσωπικού χώρου είναι κάτι που ποικίλλει ανάλογα με το πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει κάποιος. Για παράδειγμα, άνθρωποι που ζουν σε ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένες χώρες, όπως η Ιαπωνία ή η Κίνα, συνήθως μαθαίνουν να έχουν μια πιο ανεκτική αντίληψη περί του τι είναι προσωπικός ζωτικός χώρος. Ακόμη όμως και σε αυτές τις ακραίες περιπτώσεις, υπάρχουν κάποια σαφή κοινωνικά όρια, η παραβίαση των οποίων οδηγεί αμετάκλητα στην ενεργοποίηση της αμυγδαλής.
Απώτερος στόχος της έρευνας, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature Neuroscience», είναι να αξιοποιηθεί στο άμεσο μέλλον για την κατανόηση γνωστών νευροαναπτυξιακών διαταραχών, όπως ο αυτισμός, όπου η κοινωνική απόσταση παίζει σημαντικό ρόλο.
Από τον ΣΠΥΡΟ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ
Πηγή: Ελευθεροτυπία
