Στο δημόσιο διάλογο που διεξάγεται στην χώρα τα τελευταία δύο χρόνια και αφορά τις αιτίες της κρίσης και τις πιθανές διεξόδους από αυτήν, έχουν διαμορφωθεί χονδρικά δύο κυρίαρχα και εν πολλοίς αντιμαχόμενα ρεύματα σκέψης: το πρώτο ερμηνεύει τη δεινή μας θέση ως κατ'εξοχήν αποτέλεσμα της οικοδόμησης ενός σπάταλου, κλεπτοκρατικού, πελατειακού, κρατικίστικου, αντιπαραγωγικού μοντέλου πολιτικής διεύθυνσης και κοινωνικής λειτουργίας και το δεύτερο επικεντρώνει την προσοχή του στην ασύδοτη, λεηλατική λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος διεθνώς και τις εγγενείς αντιφάσεις και καταλυτικές αδυναμίες της αρχιτεκτονικής του ευρώ.
Αντιστοίχως οι ασπαζόμενοι την πρώτη άποψη φρονούν, ότι πρέπει να ακολουθήσουμε χωρίς δισταγμούς και αντιρρήσεις τα κελεύσματα της τρόϊκα, επιχειρηματολογώντας ότι αυτός είναι, αν και επώδυνος, ο μόνος υπαρκτός δρόμος εξυγίανσης και ανάκαμψης, ενώ οι οπαδοί της δεύτερης άποψης εκτιμούν ότι ο δρόμος αυτός είναι αδιέξοδος, οδηγεί σε οικονομική και εθνική συρρίκνωση και υποτέλεια και ότι οι προσπάθειες της Ελλάδας είναι καταδικασμένες χωρίς μια αλλαγή πορείας της Ευρώπης και την υιοθέτηση ισχυρών πολιτικών ρυθμιστικών παρεμβάσεων στην αχαλίνωτη λειτουργία των αγορών.
Η δική μου τοποθέτηση είναι ότι δεν υπάρχει απόλυτη ασυμβατότητα μεταξύ των δύο απόψεων αυτών, τουλάχιστον στο σκέλος ερμηνείας των αιτίων που μας έφεραν ως εδώ: η κρίση που ξέσπασε το 2008 στην Αμερική ήταν αναμφίβολα αποτέλεσμα της πλήρους απορρύθμισης και ασυδοσίας των αγορών ομολόγων και παραγώγων και της άπληστης και ανεξέλεγκτης συμπεριφοράς των golden boys των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των οίκων αξιολόγησης (ένα μοντέλο που έχω χαρακτηρίσει ως πλιατσικο-καζινο-καπιταλισμό), πέρασε όμως γρήγορα τις όχθες του Αντλαντικού πλήττοντας πρώτα και πιο καίρια τον πιο ευάλωτο (κυρίως με δική του ευθύνη) κρίκο της αλυσίδας του ευρώ, την μικρή μας πατρίδα. Από εκεί και πέρα ξεκινά το κρισιμότερο ίσως ζήτημα: πως αντιδράσαμε εμείς στην έλευση της κρίσης και της αδυναμίας δανεισμού της χώρας και πως αντιδράσαν οι εταίροι μας στη ζώνη του ευρώ σε ένα πρόβλημα που θέλοντας και μη, είναι και έγινε και δικό τους.
Για τη δική μας αντίδραση έχουμε συζητήσει πολύ: κινήθηκε μεταξύ χαζοχαρούμενης απραξίας-παραλυσίας και ψοφοδεούς εθνικά ταπεινωτικής επαιτείας. Η αντίδραση όμως των εταίρων μας και ειδικά του ισχυρότερου εξ'αυτών, της Γερμανίας, δεν ήρθη δυστυχώς ούτε και αυτή στο ύψος των περιστάσεων.
Η Γερμανία όντας η ισχυρότερη οικονομικά ευρωπαϊκή χώρα (η παραγωγική λοκομοτίβα της Ευρώπης) επέβαλε τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια όλες τις στρατηγικές πολιτικές επιλογές της στην ευρωπαϊκή ένωση. Η ένωση των δύο Γερμανιών έγινε χωρίς ουσιαστικές αντιδράσεις, η εσπευσμένη αποδοχή της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας ήταν γερμανική βούληση (έβλεπαν την Κροατία και τη Σλοβενία ως οικονομική και πολιτική τους ενδοχώρα), η επιλογή της ευρωπαϊκής διεύρυνσης με την είσοδο νέων χωρών στην αρχή της δεκαετίας στην ΕΕ κυρίως από το τέως ανατολικό μπλοκ (και της Κύπρου βεβαίως), αντί της προωθούμενης από τη Γαλλία κυρίως, ευρωπαϊκής εμβάθυνσης και ολοκλήρωσης (με την προσπάθεια πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης να προηγείται της αθρόας εισόδου νέων μελών) ήταν επίσης κατ'εξοχήν γερμανική απαίτηση και τέλος ο τρόπος που στήθηκε το κοινό νόμισμα και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (και η πολιτική της σε όλο αυτό το διάστημα) υπαγορεύθηκε καθ'ολοκληρίαν σχεδόν από τους Γερμανούς.
Δεν θα πρέπει δε, να διαφεύγει της προσοχής μας ότι ακόμη και η είσοδος της Ελλάδας στην ΟΝΕ, στον χρόνο και με την ισοτιμία που έγινε (κατά πολλούς νωρίς και με τεχνητά ανατιμημένη ισοτιμία) αποτέλεσε και αυτή επιλογή της γερμανικής πολιτικοοικονομικής ελίτ. Είναι επίσης πανθομολογούμενο ότι η Γερμανία είναι η πλέον ευνοημένη οικονομικά και παραγωγικά χώρα της Ευρωζώνης από την υιοθέτηση του Ευρώ με απογείωση των εξαγωγών και των εμπορικών της πλεονασμάτων την τελευταία δεκαετία.
Και ύστερα ήρθε η κρίση... και μαζί το λεγόμενο ελληνικό πρόβλημα.
Μετά την θριαμβευτική εκλογή του το 2008, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, και με την αμερικανική οικονομία στη δίνη της κατάρρευσης της Lehman Brothers και της αγοράς αξιών και ομολόγων, πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Ευρώπη και ζήτησε από τους ηγέτες των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών να συμφωνήσουν σε ένα πλαίσιο αυστηρής εποπτείας και επιτήρησης των χρηματιστηρίων, των τραπεζών και των κεφαλαιακών ροών παγκοσμίως, σε μια προσπάθεια να αποτραπεί στο μέλλον ένα νέο 2008. Συνάντησε τότε την σθεναρή και κάθετη αντίθεση της γερμανίδας καγκελαρίου, η οποία περίπου τοποθετήθηκε, ότι η κρίση ήταν κυρίως αμερικανική και ας φροντίσουν οι αμερικανοί τα του οίκου τους, αφήνοντας τους ευρωπαίους να ρυθμίσουν τα δικά τους.
Η στάση αυτή αποδείχθηκε συντομότατα κοντόφθαλμη, διότι η κρίση επεκτάθηκε ταχύτατα στην Ευρώπη, με την κατάρρευση αρχικώς του τραπεζικού συστήματος-φούσκα της Ισλανδίας, και ακολούθως έπληξε και την ευρωζώνη με πρώτο σύμπτωμα την αδυναμία δανεισμού της Ελλάδας. Ο γερμανικός καλβινισμός δεν εκάμφθη ούτε τότε. Παρά το γεγονός ότι, από την πρώτη στιγμή επισημάνθηκε από σοβαρούς οικονομολόγους και πολιτικούς, εντός και εκτός Γερμανίας, ότι δεν μπορεί μια χώρα της οποίας το ΑΕΠ δεν ξεπερνά το 2% αυτού της ευρωζώνης να αφεθεί στις μυλόπετρες της διεθνούς κερδοσκοπίας, με τον κίνδυνο να ξεκινήσει ένα καταστροφικό για το κοινό νόμισμα ντόμινο, η γερμανική κυβέρνηση ξέκοψε οποιαδήποτε συζήτηση για έκδοση ευρωομολόγων και υιοθέτηση παραπλήσιων πολιτικών που θα έδιναν από την αρχή το μήνυμα ότι η ευρωζώνη αντιμετωπίζει συμπαγώς και αποφασιστικά την κρίση.
Η Ελλάδα, βοηθούσης και της ανεκδιήγητης σχετικής ρητορείας της ελληνικής κυβέρνησης αντιμετωπίσθηκε ως διεφθαρμένη χώρα απατεώνων και οδηγήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες στην ταπεινωτική υπογραφή του μνημονίου και στην αναστολή άσκησης των εθνικών κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Παράλληλα, ελληνική κυβέρνηση και ευρωπαίοι (πρωτοστατούντων των γερμανών) δεν δίστασαν να εμπλέξουν για πρώτη φορά στην ιστορία το ΔΝΤ στη "διάσωση" χώρας μέλους της ευρωζώνης. Όπως ήταν φυσικό, η άτολμη και μίζερη αυτή στάση της Ευρώπης, ερμηνεύθηκε από τους καρχαρίες των αγορών ως αδυναμία, οσμίσθηκαν και άλλο αίμα και σύντομα το δρόμο της "μιαρής" Ελλάδας ακολούθησαν η "υπάκουη" Ιρλανδία και η "μοντέλο συναίνεσης" Πορτογαλία. Ούτε αυτό επτόησε τους Τεύτονες εταίρους μας, οι οποίοι λίγο καιρό μετά την είσοδο της Ελλάδας στο κολαστήριο-καθαρτήριο του μνημονίου, της επέβαλαν την αγορά 2 ακόμη (εκτός από τα πρώτα 4) "γερμένων" υποβρυχίων κόστους άνω του 1 δις ευρώ. Καθώς εν τω μεταξύ, η φωτιά εξαπλωνόταν στην Ευρώπη και άρχιζε να αγγίζει την Ισπανία και την Ιταλία, η σύνοδος της 21ης Ιουλίου απέτυχε και πάλι (με γερμανική κυρίως υπαιτιότητα) να αντιμετωπίσει συνεκτικά και λυσιτελώς την κρίση χρέους-δανεισμού της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Η συνέχεια ήταν προβλέψιμη.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται πλέον ως "λεπρή" και οδηγείται στο κρεματόριο της συντεταγμένης χρεοκοπίας (προς συμμόρφωσιν και παραδειγματισμόν των υπολοίπων), η Ιταλία και η Ισπανία δανείζονται με πολύ υψηλότερα επιτόκια από ότι καλούνται να δανείσουν εμάς, η Φιλανδία απαιτεί εμπράγματες εγγυήσεις και η "φτωχή" Σλοβακία αρνείται να δανείσει την "πλούσια-χρεοκοπημένη" Ελλάδα.....Σχιζοφρένεια. Πλέον ανοίγει και το spread των γαλλικών ομολόγων, παρά την λυσσαλέα προσπάθεια να παρουσιασθεί η εικόνα ότι το πρόβλημα προκύπτει αμιγώς από την "ελληνική" ιδιαιτερότητα. Η κατάσταση αυτή έχει οδηγήσει μεγάλους ευρωπαίους πολιτικούς άνδρες, σκαπανείς της ευρωπαϊκής ιδέας,όπως ο Ζακ Ντελόρ και ο τέως καγκελάριος Χέλμουτ Σμίτ να επιτίθενται ανοιχτά έως και άκομψα στην γερμανίδα καγκελάριο, κατηγορώντας την, ότι με την πολιτική της κατεδαφίζει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Έχουν προταθεί διάφορες πιθανές ερμηνείες για τη στάση της γερμανικής κυβέρνησης και προσωπικά της καγκελαρίου: εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες εντός της συμμαχικής γερμανικής κυβέρνησης, η πολιτική πίεση της γερμανικής κοινής γνώμης, η καλλιέργεια από το γερμανικό λαϊκιστικό τύπο (τύπου Βild) του στερεότυπου του τεμπέλη "μπαγαπόντη" έλληνα που νέμεται τον ιδρώτα του σκληρά εργαζόμενου γερμανού φορολογούμενου, το γεγονός ότι η παράταση της κρίσης δανεισμού των περιφερειακών χωρών φέρνει οικονομικά κέρδη στη Γερμανία (από σημαντική μείωση των επιτοκίων των ομολόγων που εκδίδει και που θεωρούνται για τα διεθνή funds "ασφαλές καταφύγιο"), γίνεται λόγος για πάνω από 10 δις ευρώ κέρδος της Γερμανίας από την ελληνική κρίση, προσπάθεια "πειραματικής" μετατροπής της Ελλάδας σε "ειδική ζώνη επενδύσεων" (με "ειδική" φορολογία και "ειδικές" εργασιακές σχέσεις), επιδίωξη άλωσης της ελληνικής δημόσιας περιουσίας με το σχέδιο "εύρηκα", στρατηγική ενίσχυση της Γερμανίας ως επικυρίαρχου της ΕΕ με παράλληλη αποδυνάμωση της Γαλλίας και τέλος παρουσία σκελετών-τοξικών ομολόγων στη ντουλάπα των απειλούμενων με χρεοκοπία γερμανικών τραπεζών.
Δεν ξέρω τι από όλα αυτά ισχύει, πιθανώς όλα λίγο πολύ, η ουσία όμως είναι, ότι πέραν της δρομολογημένης μετατροπής της Ελλάδας σε ισοπεδωμένο γερμανικό προτεκτοράτο, η γερμανική αδιαλλαξία φαίνεται να απειλεί σοβαρά την ύπαρξη του κοινού νομίσματος και την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα προκαλώντας ταυτόχρονα τον εκνευρισμό Αμερικανών, Ρώσων και Κινέζων. Το θετικό μέσα σε όλα αυτά είναι, ότι οι διαφορετικές φωνές εντός της Γερμανίας ενισχύονται, η καγκελάριος έχει χάσει και τις 6 τελευταίες περιφερειακές εκλογικές αναμετρήσεις, οι δε "ελληνοφάγοι" κυβερνητικοί της εταίροι του κόμματος των φιλελευθέρων οδεύουν από συντριβή σε συντριβή. Είναι εξαιρετικά πιθανό, η Γερμανία να βαδίζει σε μια αλλαγή πολιτικής σελίδας το 2012, αλλαγή που μπορεί και να σημαίνει εποικοδομητικότερη στάση της μεγάλης αυτής χώρας στο προσεχές μέλλον.
Ας το ελπίσουμε.
Υ.Γ. Δεν είναι η πρώτη φορά, που η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης φαλκιδεύεται από την αδιάλλακτη συμπεριφορά μιας "σιδηράς κυρίας". Στη δεκαετία του ΄80 ήταν η original "σιδηρά κυρία" Μάργκαρετ Θάτσερ (που επέβαλε εν τέλει την νεοφιλελεύθερη λογική της στους θεσμούς της ΕΕ) και τώρα είναι η ιμιτασιόν "σιδηρά κυρία" Άγκελα Μέρκελ, κόρη λουθηρανού πάστορα, μεγαλωμένη στην Ανατολική Γερμανία.
